Η αποποίηση κληρονομιάς και η αγωγή ακύρωσης πλασματικής αποδοχής

Το τελευταίο χρονικό διάστημα ανακύπτει συχνά το πρόβλημα φυσικών προσώπων οι οποίοι βρέθηκαν αιφνιδίως ως οφειλέτες υπέρογκων χρηματικών ποσών σε ΑΑΔΕ και τράπεζες, οφειλές οι οποίες προέκυψαν από δάνεια που έλαβαν μακρινοί συγγενείς τους, με αποτέλεσμα να αφήνουν μεγάλο παθητικό στην κληρονομιαία περιουσία τους.

Όταν η αποποίηση κληρονομιάς δεν φτάνει εγκαίρως

Δυστυχώς οι οικείοι του αποβιώσαντα οφειλέτη (σύζυγος, τέκνα, ακόμα και οι γονείς του) συχνά ντρέπονται ή και αγνοούν την υποχρέωσή τους να ενημερώσουν τους λοιπούς συγγενείς (αδέλφια, ανήψια και τέκνα ανηψιών) για τα χρέη αυτά, με αποτέλεσμα να αποποιείται της κληρονομίας η πρώτη τάξη – σύζυγος, τέκνα , και να καθίστανται κληρονόμοι οι συγγενείς της δεύτερης ή ακόμα και τρίτης τάξης χωρίς να γνωρίζουν για αυτό!
Έτσι μακρινοί κληρονόμοι του αποβιώσαντα μπορεί να βρεθούν υπόλογοι των χρεών του, καθώς δεν έχουν ενημερωθεί οι ίδιοι για την αποποίηση κληρονομιάς των λοιπών συγγενών και «χάνουν» την τετράμηνη προθεσμία για τη δική τους αποποίηση.

Ακόμα και πολλά έτη αργότερα είναι πολύ πιθανό να λάβουν κάποια ενημερωτική επιστολή από την τράπεζα ή την ΑΑΔΕ για την οφειλή που εκκρεμεί εις βάρος τους ως κληρονόμοι του αρχικού οφειλέτη και έτσι καταλήγουν να βρίσκονται σε μεγάλο αδιέξοδο.

Η νομική προστασία του κληρονόμου

Ο νομοθέτης έχει αναγνωρίσει το πρόβλημα αυτό, και δίδει κατ’ άρθρο 1857 ΑΚ τη δυνατότητα για αγωγή ακύρωσης πλασματικής αποδοχής κληρονομιάς.
Συγκεκριμένα το άρθρο αναφέρει αυτολεξεί: «Αμετάκλητο της αποποίησης – Η αποδοχή ή η αποποίηση της κληρονομίας είναι αμετάκλητη.

Η αποδοχή ή η αποποίηση κληρονομιάς που οφείλεται σε πλάνη ή απειλή ή απάτη κρίνεται σύμφωνα με τις, διατάξεις για τις δικαιοπραξίες, η αγωγή για την ακύρωσή τους παραγράφεται μετά ένα εξάμηνο. Η πλάνη σχετικά με το ενεργητικό ή το παθητικό της κληρονομίας δεν θεωρείται ουσιώδης. Οι διατάξεις του άρθρου αυτού εφαρμόζονται και σε αποδοχή που συνάγεται από την παραμέληση της προθεσμίας για αποποίηση.»
Με τον τρόπο αυτό ο κληρονόμος έχει δικαίωμα μέσα σε 6 μήνες από την γνώση της επαγωγής της κληρονομίας στον ίδιο, να στραφεί κατά του δανειστή του κληρονόμου και της επόμενης τάξης που κληρονομεί και να ζητήσει ενώπιον του Πολυμελούς Πρωτοδικείου του τόπου διαμονής του την ακύρωση της αποδοχής κληρονομιάς που τελέστηκε αυτοδικαίως και σιωπηρώς με την πάροδο άπρακτης της προθεσμίας για αποποίηση.
Με τον τρόπο αυτό το Δικαστήριο ΑΚΥΡΩΝΕΙ την πλασματική αποδοχή κληρονομιάς και δίνει στον άτυχο κληρονόμο τη δυνατότητα μέσα σε νέα τετράμηνη προθεσμία να αποποιηθεί εμπροθέσμως υπερχρεωμένες κληρονομιές συγγενικών του προσώπων.

Ποιοι κληρονομούν σε κάθε περίπτωση

Πώς φτάνει όμως κάποιος να βρεθεί κληρονόμος ενός πρώτου εξαδέλφου ή ενός θείου;
Σύμφωνα με το άρθρο 1710 ΑΚ, « Κατά το θάνατο του προσώπου η περιουσία του ως σύνολο (κληρονομία) περιέρχεται από το νόμο ή από διαθήκη σε ένα ή περισσότερα πρόσωπα (κληρονόμοι). Η κληρονομική διαδοχή από το νόμο επέρχεται όταν δεν υπάρχει διαθήκη, ή όταν η διαδοχή από διαθήκη ματαιωθεί ολικά ή μερικά.»
Όταν υφίσταται διαθήκη, ο κληρονομούμενος μπορεί να εγκαταστήσει κληρονόμο με μονομερή διάταξη αιτία θανάτου (διαθήκη, διάταξη τελευταίας βούλησης).
Στην περίπτωση που δεν υπάρχει διαθήκη, ο θανών κληρονομείται εξ αδιαθέτου από τους πλησιέστερους συγγενείς του.

Σύμφωνα με τα άρθρα 1813 – 1824 ΑΚ, οι συγγενείς κληρονομούνται με την εξής σειρά κατά τάξεις:

Άρθρο 1814 Πρώτη τάξη
« Ως κληρονόμοι εξ αδιαθέτου στην πρώτη τάξη καλούνται οι κατιόντες του κληρονομουμένου. Ο πλησιέστερος απαυτούς αποκλείει τον απώτερο της ίδιας ρίζας. Στη θέση κατιόντος που δεν ζει κατά την επαγωγή υπεισέρχονται οι κατιόντες που μέσω αυτού συνδέονται με συγγένεια με τον κληρονομούμενο (διαδοχή κατά ρίζες). Τα τέκνα κληρονομούν κατ ισομοιρία.»
Από το άρθρο αυτό γίνεται αντιληπτό ότι στην πρώτη τάξη ανήκουν τα τέκνα του κληρονομούμενου, τα εγγόνια του και τα δισέγγονά του κλπ.
Άρθρο 1814 Δεύτερη τάξη
«Στη δεύτερη τάξη καλούνται μαζί οι γονείς του κληρονομουμένου, οι αδελφοί, καθώς και τέκνα και έγγονοι αδελφών που έχουν πεθάνει πριν απαυτόν. Οι γονείς και οι αδελφοί κληρονομούν κατ ισομοιρία και τα τέκνα ή οι έγγονοι αδελφών που έχουν πεθάνει πριν από τον κληρονομούμενο κληρονομούν κατά ρίζες. Τα τέκνα αδελφού του κληρονομουμένου που έχει πεθάνει πριν απαυτόν αποκλείουν τους εγγόνους της ίδιας ρίζας.» Στην δεύτερη τάξη ανήκουν οι γονείς του θανούντος, τα αδέλφια του – αν έχουν προαποβιώσει τα τέκνα των αδελφών και αν δεν ζουν ούτε τα τέκνα των αδελφών, τα εγγόνια των αδελφών. Άρθρο 1815 Ετεροθαλείς αδελφοί «Ετεροθαλείς αδελφοί, αν συντρέχουν με γονείς ή με αμφιθαλείς ή με τέκνα ή εγγόνους αμφιθαλών αδελφών, παίρνουν το μισό της μερίδας που ανήκει στους αμφιθαλείς. Το μισό επίσης παίρνουν και τα τέκνα ή οι έγγονοι ετεροθαλών αδελφών που έχουν πεθάνει πριν από τον κληρονομούμενο.» Οι ετεροθαλείς αδελφοί του κληρονομούμενου κληρονομούν το μισό από αυτό που κληρονομούν οι αμφιθαλείς. Άρθρο 1816 Τρίτη τάξη «Στην τρίτη τάξη καλούνται οι παππούδες και οι γιαγιάδες του κληρονομουμένου και από τους κατιόντες τους τα τέκνα και οι έγγονοι. Αν κατά την επαγωγή ζουν οι παππούδες κα οι γιαγιάδες και των δύο γραμμών, κληρονομούν μόνο αυτοί κατ ισομοιρία. Αν κατά την επαγωγή δεν ζεί ο παππούς ή η γιαγιά από την πατρική ή τη μητρική γραμμή, στη θέση εκείνου που έχει πεθάνει υπεισέρχονται τα τέκνα και οι εγγονοί του. Αν δεν υπάρχουν τέκνα και έγγονοι, η μερίδα αυτού που έχει πεθάνει περιέρχεται στον παππού ή τη γιαγιά, της ίδιας γραμμής και, αν δεν υπάρχει, στα τέκνα και στους εγγονούς του. Αν κατά την επαγωγή δεν ζούν ο παππούς και η γιαγιά, είτε από την πατρική είτε από τη μητρική γραμμή και δεν υπάρχουν τέκνα και έγγονοι αυτών που έχουν πεθάνει, κληρονομούν μόνο ο παππούς ή η γιαγιά ή τα τέκνα και οι έγγονοί τους από την άλλη γραμμή. Τα τέκνα κληρονομούν κατισομοιρία κι αποκλείουν τους εγγόνους της ίδιας ρίζας. Οι έγγονοι κληρονομούν κατά ρίζες.» Οι παππούδες οι γιαγιάδες, τα τέκνα τους – δηλαδή οι θείοι του κληρονομούμενου- και τα εγγόνια τους – δηλαδή τα πρώτα εξαδέλφια του κληρονομούμενου, ανήκουν στην τρίτη τάξη. Η κληρονομική διαδοχή δηλαδή σταματάει στα πρώτα εξαδέλφια. Άρθρο 1817 Τέταρτη τάξη « Στην τέταρτη τάξη καλούνται οι προπαππούδες και οι προγιαγιάδες του κληρονομουμένου. Οι προπαππούδες και οι προγιαγιάδες που ζούν κατά το χρόνο της επαγωγής κληρονομούν κατ ισομοιρία ανεξάρτητα αν ανήκουν στην ίδια ή σε διάφορες γραμμές.»
Στην τέταρτη τάξη αναφέρονται μόνο οι προπαππούδες και οι προγιαγιάδες και όχι οποιοσδήποτε άλλος.
Άρθρο 1818 Δικαίωμα από περισσότερες ρίζες
«Όποιος στην περίπτωση της διαδοχής κατά ρίζες ανήκει σε περισσότερες ρίζες παίρνει τη μερίδα που ανήκει σε κάθε ρίζα. Κάθε μερίδα θεωρείται ιδιαίτερη κληρονομική μερίδα.»
Άρθρο 1819 Διαδοχή τάξεων
«Δεν καλείται στην κληρονομία συγγενής, εφόσον υπάρχει άλλος συγγενής προηγούμενης τάξης που καλείται ως κληρονόμος.»
Αυτό σημαίνει ότι πρώτα κληρονομεί η πρώτη τάξη, και μόνο αν δεν ζει κανείς της πρώτης τάξης – ή αν έχουν αποποιηθεί – κληρονομεί η δεύτερη τάξη.
Άρθρο 1820 Ο σύζυγος που επιζεί
«Εκείνος από τους συζύγους που επιζεί καλείται, ως κληρονόμος εξ αδιαθέτου, με τους συγγενείς της πρώτης τάξης στο τέταρτο και με τους συγγενείς των άλλων τάξεων στο μισό της κληρονομίας. Επιπλέον παίρνει ως εξαίρετο, ανεξάρτητα από την τάξη με την οποία καλείται, τα έπιπλα, σκεύη, ενδύματα και άλλα τέτοια οικιακά αντικείμενα που τα χρησιμοποιούσαν είτε μόνος εκείνος που επιζεί είτε και οι δύο σύζυγοι. Αν όμως υπάρχουν τέκνα του συζύγου που πέθανε, λαμβάνονται υπόψη οι ανάγκες και αυτών, εφόσον το επιβάλλουν οι ειδικές περιστάσεις για λόγους επιείκειας.»
Στο άρθρο αυτό αναφέρεται το ποσοστό που κληρονομεί ο/η σύζυγος, όταν υπάρχουν και συγγενείς.
Άρθρο 1821 Πέμπτη τάξη
«Αν δεν υπάρχουν συγγενείς της πρώτης, της δεύτερης, της τρίτης και της τέταρτης τάξης, ο σύζυγος που επιζεί καλείται ως εξ αδιαθέτου κληρονόμος σε ολόκληρη την κληρονομία.»
Άρθρο 1822 Αποκλεισμός συζύγου
«Το κληρονομικό δικαίωμα, καθώς και το δικαίωμα στο εξαίρετο του συζύγου που επιζεί αποκλείονται, αν ο κληρονομούμενος, έχοντας βάσιμο λόγο διαζυγίου, είχε ασκήσει την αγωγή διαζυγίου κατά του συζύγου του.»
Άρθρο 1823 Προσαύξηση
« Αν ο εξ αδιαθέτου κληρονόμος εξέπεσε πριν από την επαγωγή ή μετά την επαγωγή και από την αιτία αυτή αυξήθηκε η μερίδα άλλου εξ αδιαθέτου κληρονόμου, το μέρος κατά το οποίο επήλθε η αύξηση αυτή θεωρείται ιδιαίτερη κληρονομική μερίδα ως προς τις κληροδοσίες ή τον τρόπο που βαρύνουν τον κληρονόμο αυτόν ή εκείνον που εξέπεσε, καθώς και ως προς την υποχρέωση της συνεισφοράς.»
Άρθρο 1824 `Έκτη τάξη
«Αν κατά την επαγωγή της κληρονομίας δεν υπάρχει ούτε συγγενής από εκείνους που καλούνται κατά το νόμο, ούτε σύζυγος του κληρονομουμένου, ως εξ αδιαθέτου κληρονόμος καλείται το δημόσιο.»
Στην περίπτωση δηλαδή που δεν βρεθεί κανένας συγγενής κληρονόμος, τότε ο θανών κληρονομείται από το Ελληνικό Δημόσιο.
Μερικές συνήθεις ερωτήσεις – απαντήσεις για το συγκεκριμένο ζήτημα:

Τι είναι η αποποίηση κληρονομιάς;

Αποποίηση κληρονομιάς είναι η μονομερής δήλωση του κληρονόμου ότι δεν θέλει την κληρονομιά και την αποκρούει. Είναι δικαίωμά του να αποποιηθεί την κληρονομιά εάν θεωρήσει πως δεν τον συμφέρει να την αποδεχθεί. (Κ.Πολ.Δ. 812)

Πώς λαμβάνει χώρα η αποποίηση κληρονομιάς;

Η αποποίηση κληρονομιάς τελείται ρητώς με σχετική δήλωση που υπογράφεται στο Μονομελές Πρωτοδικείο του τόπου κατοικίας του κληρονομούμενου – δηλαδή του αποβιώσαντα, και όχι του κληρονόμου.
Τι να κάνω αν μου κοινοποίησε κάποια τράπεζα ή η ΑΑΔΕ ή ο ΕΦΚΑ ή και ιδιώτης εξώδικο για οφειλή του θανόντα;
Θα πρέπει να απαντήσετε στο εξώδικο μέσω του δικηγόρου σας, ότι δεν οφείλετε, και αμέσως να καταθέσετε και αγωγή ακύρωσης αποδοχής κληρονομίας λόγω πλάνης ως προς την επαγωγή της κληρονομίας.
Πώς μπορώ να μάθω αν έχουν κάνει αποποίηση κληρονομιάς οι κληρονόμοι συγγενούς μου που αποβίωσε πρόσφατα και μπορεί να έχω καταστεί κληρονόμος του;
Μπορείτε να απευθυνθείτε σε δικηγόρο για να εκδώσει πιστοποιητικό αποποίησης ή μη (για τον αποβιώσαντα) από τη Γραμματεία του Μονομελούς Πρωτοδικείου.

Πόσο χρόνο έχω να κινηθώ νομικά από τη στιγμή που έμαθα ότι είμαι κληρονόμος οφειλέτη;
Η προθεσμία για ακύρωση πλασματικής αποδοχής κληρονομίας κατά τον ΑΚ είναι οι 6 μήνες.

Γίνεται λοιπόν αντιληπτό, ότι ο νομοθέτης έχει εισαγάγει διατάξεις που προστατεύουν τον καλόπιστο τρίτο, απώτερο συγγενή που κατέστη εν αγνοία του κληρονόμος ενός προσώπου που έχει οφειλές. Όμως σε κάθε περίπτωση, είναι ζήτημα που θα κριθεί στο Δικαστήριο και όχι αυτοδικαίως. Εάν έχετε λάβει κάποια επιστολή οφειλής αποβιώσαντα συγγενή σας, θα πρέπει να δράσετε άμεσα για να διαφυλάξετε τα συμφέροντά σας, με την πλέον ενδεδειγμένη λύση την εκζήτηση δηλαδή νομικής συμβουλής από κάποιον εξειδικευμένο Δικηγόρο.
Για περισσότερες πληροφορίες καλέστε μας στο 2510220566, 6986658605 ή αποστείλετε email στο [email protected].

Δικαστική επιτυχία – μια πρόσφατη απόφαση

Παρακάτω παρατίθεται αυτούσιο νομικό τμήμα πρόσφατης δικαστικής αποφάσεως που χειρίστηκε το γραφείο μας, με την οποία έγινε δεκτό αίτημα για ακύρωση πλασματικής αποδοχής κληρονομιάς:
Δικαστική Επιτυχία για τους εντολείς μας
-απόσπασμα της υπ’ αριθμό 7/2025 δικαστικής αποφάσεως ΠολΠρωτΚαβαλας:
«…Κατά το άρθρο 1847 παρ. 1 του ΑΚ παρέχεται στον κληρονόμο προσωποπαγές δικαίωμα να αποποιηθεί την κληρονομιά, έστω και αν με την αποποίηση βλάπτονται τα συμφέροντα δανειστών του, διότι, κατά την αντίληψη του νομοθέτη, ουδείς δύναται να αναγκασθεί σε αποδοχή της, η δε αποποίηση πρέπει να γίνει με μονομερή δήλωση μη απευθυνιέα, υποβαλλόμενη στον γραμματέα του δικαστηρίου της κληρονομιάς (1848 παρ. 1 του ΑΚ), εντός αποκλειστικής προθεσμίας, η οποία κατ’ αρχήν ορίζεται σε τέσσερις μήνες από την εκ μέρους του κληρονόμου γνώση της επαγωγής και του λόγου της, αλλά αν ο κληρονομούμενος είχε την τελευταία κατοικία του στο εξωτερικό η προθεσμία της αποποίησης είναι ενός έτους. Με τη ρύθμιση αυτή ο νομοθέτης αποβλέπει αφενός στην ασφάλεια του δικαίου και ιδίως στην προστασία των δανειστών της κληρονομιάς, οι οποίοι πρέπει να πληροφορηθούν σε εύλογο χρόνο τον κληρονόμο, κατά του οποίου μπορούν να στραφούν προς ικανοποίησή τους και αφετέρου στην προστασία του κληρονόμου, στον οποίο πρέπει να παρέχεται ικανός χρόνος προς ενημέρωσή του περί της κατάστασης και ιδίως των χρεών της κληρονομιάς, ώστε να αποφασίσει συνειδητά αν θα την αποδεχθεί ή θα την αποκρούσει. Περαιτέρω, από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 1710, 1711, 1846, 1847, 1848, 1854 και 1856 του ΑΚ συνάγονται τα ακόλουθαꓽ α) κατά τον χρόνο του θανάτου προσώπου η περιουσία του επάγεται αυτοδίκαια στους κληρονόμους του, οι οποίοι μπορούν να την αποποιηθούν μέσα στην ανωτέρω προθεσμία, που αρχίζει από τότε που έμαθαν την επαγωγή και τον λόγο της και β) αν ο κληρονόμος αποποιηθεί την κληρονομιά, η επαγωγή σε εκείνον που αποποιήθηκε θεωρείται ότι δεν έγινε και στην περίπτωση αυτή επάγεται σε εκείνον που θα είχε κληθεί, αν αυτός που αποποιήθηκε δεν ζούσε κατά τον χρόνο θανάτου του κληρονομούμενου. Στην τελευταία αυτή περίπτωση η ανωτέρω προθεσμία αρχίζει από τη γνώση της αποποίησης του προηγούμενου και της εξαιτίας αυτής κλήσης του κληρονόμου [ΕφΠατρ 48/2022, ΕφΑθ(Μον) 2015/2015, ΠΠρΠατρ 434/2021, ΠΠρΠατρ 433/2021, δημ. Σε ΤΝΠ – ΝΟΜΟΣ]. Γνώση της επαγωγής, ως γεγονός της έναρξης της τετράμηνης προθεσμίας, νοείται η γνώση από τον κληρονόμο του κληρονομούμενου, γνώση δε του λόγου επαγωγής συνιστά η εκ διαθήκης ή κατά την εξ αδιαθέτου διαδοχή κλήση του κληρονόμου στην κληρονομιά. Με την έννοια αυτή, όταν πρόκειται για διαδοχή εξ αδιαθέτου, οπότε ο δικαιολογητικός αυτής λόγος της συγγενικής σχέσης μεταξύ κληρονομούμενου και κληρονόμου είναι από την αρχή δεδομένος και γνωστός στον τελευταίο, η τετράμηνη προθεσμία προς αποποίηση κληρονομιάς αρχίζει από τη γνώση του κληρονόμου του χρόνου του θανάτου του κληρονομούμενου συγγενούς του, εκτός συνδρομής μεταγενέστερων της επαγωγής γεγονότων, με ενδεικτική αναφορά εκείνου της αποποίησης της κληρονομιάς. Στην περίπτωση αυτή της νομότυπης και εμπρόθεσμης αποποίησης της επαχθείσας στον κληρονόμο κληρονομιάς, η προς τον αποποιηθέντα επαγωγή της κληρονομιάς αναιρείται, ως μη γενόμενη, και κατά συνέπεια επάγεται σ’ εκείνον, ο οποίος θα καλούταν ως εξ αδιαθέτου κληρονόμος, αν ο αποποιηθείς δεν ζούσε κατά τον χρόνο επαγωγής της κληρονομιάς του θανάτου του κληρονομούμενου, στον οποίο ανατρέχει η επαγωγή (1856 ΑΚ). Παρά ταύτα, η προθεσμία της αποποίησης της κληρονομιάς δεν αρχίζει από την γνώση του θανάτου του κληρονομούμενου, αλλά από τη γνώση της αποποίησης, μεταγενέστερο αυτού γεγονός με το οποίο συνδέεται η επαγωγή της κληρονομιάς (ΑΠ 1534/2011, ΕφΠατρ 48/2022, ΠΠρΠατρ 434/2021, ΠΠρΠατρ 433/2021, δημ. σε ΤΝΠ – ΝΟΜΟΣ). Εξάλλου, από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 1711 εδ. β’, 1846, 1847, 1848, 1849, 1850, 1851 και 1856 ΑΚ, συνάγεται ότι ο κληρονόμος είτε καλείται από διαθήκη, είτε εξ αδιαθέτου, αποκτά αυτοδίκαια την κληρονομιά με μόνο τον θάνατο του κληρονομούμενου, χωρίς να απαιτείται οποιαδήποτε ενέργεια από μέρους του, ακόμα και χωρίς τη γνώση ή θέλησή του. Το δικαίωμα όμως αυτό της αυτοδίκαιης κτήσης της κληρονομιάς είναι προσωρινό και μετακλητό, γιατί τελεί υπό την τιθέμενη από τον νόμο διαλυτική αίρεση της εμπρόθεσμης αποποίησης της κληρονομιάς (άρθρο 1847 ΑΚ), δηλαδή δικαιούται ο κληρονόμος να αποποιηθεί, κατά βούληση, την κληρονομιά που έχει επαχθεί σ’ αυτόν από διαθήκη ή ελ αδιαθέτου, οπότε η κτήση αναιρείται εξαρχής και θεωρείται σαν να μην έγινε. Η αποποίηση κληρονομιάς είναι δήλωση του προσωρινού κληρονόμου ότι αποκρούει – δεν δέχεται – την κληρονομιά που έχει επαχθεί σ’ αυτόν από διαθήκη ή εξ αδιαθέτου. Η αποποίηση συνιστά μονομερή δικαιοπραξία διαπλαστικού χαρακτήρα, μη απευθυντέα σε τρίτο, υποκείμενη σε συστατικό τύπο και είναι ανεπίδεκτη οποιαδήποτε αίρεσης ή προθεσμίας, χάριν της ασφάλειας των συναλλαγών (άρθρο 1851 εδ. β’ ΑΚ). Η σχετική δήλωση αποποίησης γίνεται ενώπιον του γραμματέα του δικαστηρίου της κληρονομιάς, μέσα σε προθεσμία τεσσάρων μηνών (με τη διαφοροποίηση του άρθρου 1847 παρ. 2 ΑΚ), που αρχίζει από τότε που ο κληρονόμος έλαβε γνώση της επαγωγής και του λόγου αυτής [ΑΠ 572/2016, ΑΠ 725/2014, ΕφΑθ 5384/2021, ΕφΘεσσαλ 107/2021, ΕφΘεσσαλ 268/2020, ΕφΠατρ 138/2020, ΕφΛαρ 115/2020, ΕφΘεσσαλ (Μον) 2120/2015, δημ. σε ΤΝΠ – ΝΟΜΟΣ]. Στην επαγωγή, όμως, από διαθήκη η προθεσμία δεν αρχίζει πριν από τη δημοσίευση της διαθήκης (άρθρο 1847 παρ. 1 εδ. β’ ΑΚ). Από την άπρακτη πάροδο της προθεσμίας αποποίησης τεκμαίρεται αμάχητα από τον νόμο (άρθρ. 1850 εδ. β’ ΑΚ) η αποδοχή της κληρονομιάς. Η δήλωση αποποίησης έχει διαπλαστικό χαρακτήρα, αφού δημιουργεί μία νέα νομική κατάσταση ως προς το πρόσωπο του κληρονόμου. Η κληρονομιά επάγεται σ’ εκείνον που θα είχε κληθεί, αν εκείνος που αποποιήθηκε δεν ζούσε κατά τον χρόνο του θανάτου του κληρονομούμενου (άρθρο 1856 ΑΚ) (ΑΠ 572/2016, ΑΠ725/2014, ΕφΑθ 5384/2021, ΕφΠατρ 138/2020, ΕφΛαρ 115/2020, δημ. σε ΤΝΠ – ΝΟΜΟΣ). Αν περάσει η προθεσμία αποποίησης, η κληρονομία θεωρείται ότι έχει γίνει αποδεκτή. Αν η αποποίηση κληρονομιάς γίνει μετά την πάροδο της προθεσμίας, είναι άκυρη (άρθρο 1850 ΑΚ), η δε ακυρότητα επέρχεται αυτοδίκαια και είναι οριστική και αθεράπευτη και, ως εκ τούτου, δεν απαιτείται, ούτε είναι λογικά νοητή άσκηση αγωγής για την κήρυξη της ακυρότητας. Ωστόσο, προς άρση της αβεβαιότητας για την τύχη της προς τον κληρονόμο επαγωγής μετά την πάροδο απράκτου της τετράμηνης αποσβεστικής προθεσμίας προς αποποίηση της κληρονομιάς, η διάταξη του άρθρου 1850 εδ. β’ ΑΚ καθιερώνει, υπό μορφή αμάχητου τεκμηρίου, το πλάσμα της δήλωσης του, κατά τη διάρκεια της προθεσμίας αυτής, απρακτήσαντος κληρονόμου για αποδοχή της κληρονομιάς. Για τον λόγο αυτό, η εν λόγω αποδοχή χαρακτηρίζεται ως πλασματική αποδοχή κληρονομιάς και ως μία από τις περιπτώσεις κατά τις οποίες η σιωπή επέχει θέση δήλωσης βούλησης (ΕφΘεσσαλ 107/2021, ΕφΘεσσαλ 268/2020, ΕφΛαρ 549/2011, δημ. σε ΤΝΠ – ΝΟΜΟΣ). Περαιτέρω, κατά το άρθρο 1857 εδ. β’ γ’ και δ’ του ΑΚ, η αποδοχή της κληρονομιάς που οφείλεται σε πλάνη κρίνεται σύμφωνα με τις διατάξεις για τις δικαιοπραξίες. Η πλάνη σχετικά με το ενεργητικό ή το παθητικό της κληρονομιάς δεν θεωρείται ουσιώδης. Οι διατάξεις του άρθρου αυτού εφαρμόζονται και σε αποδοχή που συνάγεται από την παραμέληση της προθεσμίας για αποποίηση. Εξάλλου, κατά το άρθρο 1901 εδ. α’ του ΑΚ, ο κληρονόμος ευθύνεται και με τη δική του περιουσία για τα χρέη της κληρονομιάς. Κατά τα άρθρα δε 140 και 141 του ΑΚ, αν κάποιος καταρτίζει δικαιοπραξία και μη δήλωση του δε συμφωνεί, από ουσιώδη πλάνη, με τη βούλησή του, έχει δικαίωμα να ζητήσει ακύρωση της δικαιοπραξίας. Η πλάνη είναι ουσιώδης όταν αναφέρεται σε σημείο τόσο σπουδαίο για την όλη δικαιοπραξία, ώστε αν το πρόσωπο γνώριζε την πραγματική κατάσταση, δε θα επιχειρούσε τη δικαιοπραξία. Από τις διατάξεις αυτές προκύπτει ότι η αποδοχή της κληρονομιάς που συνάγεται από την παραμέληση της προθεσμίας αποποίησης, μπορεί να προσβληθεί από τον κληρονόμο λόγω πλάνης, όταν η με τον τρόπο αυτό συναγόμενη κατά πλάσμα του νόμου αποδοχή δε συμφωνεί με τη βούλησή του, όταν αυτή αναφέρεται σε σημείο τόσο σπουδαίο για την αποδοχή της κληρονομιάς, ώστε ο κληρονόμος αν γνώριζε την αληθινή κατάσταση ως προς το σημείο αυτό, δε θα άφηνε να παρέλθει άπρακτη η προθεσμία αποποίησης. Η εσφαλμένη δε γνώση ή άγνοια, που δημιουργεί τη μεταξύ βούλησης και δήλωσης διάσταση, η οποία όταν είναι ουσιώδης θεμελιώνει δικαίωμα προσβολής της δήλωσης λόγω πλάνης, μπορεί να οφείλεται και σε άγνοια ή εσφαλμένη γνώση των προαναφερόμενων νομικών διατάξεων για την αποδοχή της κληρονομιάς [ΑΠ 827/2017, ΑΠ 189/2017, ΑΠ 572/2016, ΑΠ 173/20214, ΑΠ 951/2013, ΑΠ 1087/2011, ΑΠ 1570/2010, ΑΠ 1211/2008, ΕφΠατρ 48/2022, ΕφΑθ 5384/2021, ΕφΠειρ 117/2021, ΕφΘεσσαλ 107/2021, ΕφΚρητ 44/2021, ΕφΠειρ 325/2020, ΕφΘεσσαλ 268/2020, ΕφΠατρ 138/2020. ΕφΛαρ 115/2020, ΕφΑθ 442/2017, ΕφΘεσσαλ(Μον) 2120/2015, ΕφΛαρ 549/2011, ΠΠρΠατρ 437/2021, ΠΠρΠατρ 434/2021, ΠΠρΠατρ 433/2021, ΠΠρΠατ 131/2020, ΠΠρΡοδ 55/2020, δημ. σε ΤΝΠ – ΝΟΜΟΣ]. Υπάρχει δε πλάνη περί το δίκαιο της αποδοχής της κληρονομιάς και όταν ο κληρονόμος τελεί σε άγνοια που ανάγεταιꓽ α) στο σύστημα της κτήσης της κληρονομιάς κατά τον ΑΚ που επέρχεται αμέσως μετά τον θάνατο του κληρονομούμενου, οπότε η προθεσμία του άρθρου 1847 ΑΚ δεν αρχίζει γιατί η άγνοια αποκλείει την γνώση της επαγωγής της κληρονομιάς και β) σε άγνοια μόνο της ύπαρξης της προθεσμίας του άρθρου 1847 ΑΚ προς αποποίηση ή της κατά το άρθρο 1850 ΑΚ νομικής σημασίας της παρόδου της προθεσμίας αυτής άπρακτης. Έτσι, ο κληρονόμος κατά την άνω διάταξη 1847 παρ. 1 εδ α’ του ΑΚ μπορεί να αποποιηθεί την κληρονομιά μέσα σε προθεσμία τεσσάρων μηνών, που αρχίζει από τότε που έμαθε την επαγωγή και τον λόγο της [ΑΠ 1087/2011, ΑΠ 1211/2008, ΕφΠατρ 48/2022, ΕφΛαρ 115/2020, ΕφΘεσσαλ(Μον) 2120/2015, ΠΠρΠατρ 437/2021, ΠΠρΠατρ 434/2021, ΠΠρΠατρ 433/2021, ΠΠρΡοδ 55/2020, δημ. σε ΤΝΠ – ΝΟΜΟΣ]. Από τις ως άνω διατάξεις προκύπτει ότι σε περίπτωση άπρακτης παρόδου της προθεσμίας αποποίησης δεν υπάρχει δήλωση βούλησης του κληρονόμου για την αποδοχή της κληρονομιάς, ο νόμος όμως (άρθρ 1850 εδ. β’ του ΑΚ), προς άρση της αβεβαιότητας ως προς το πρόσωπο του κληρονόμου, αμάχητα τεκμαίρει την αποδοχή. Επομένως, δεν μπορεί να γίνει λόγος περί ελαττώματος της (μη ρητά ή σιωπηρά δηλωθείσας) βούλησης και συνακόλουθα, ούτε ακύρωση είναι νοητή. Για την παράκαμψη των δογματικών αυτών αντιρρήσεων ο νόμος (άρθρο 1857 παρ. 4 του ΑΚ) ορίζει ευθέως ότι η ακύρωση λόγω πλάνης, απάτης ή απειλής χωρεί και επί πλασματικής αποδοχής (ΕφΠατρ 48/2022, ΠΠρΠατρ 437/2021, ΠΠρΠατρ 434/2021, ΠΠρΠατρ 433/2021, δημ. σε ΤΝΠ – ΝΟΜΟΣ). Εξάλλου, σύμφωνα με το άρθρο 1857 παρ. 2 ΑΚ, η αγωγή για την ακύρωση της αποδοχής της κληρονομιάς λόγω πλάνης, απάτης, ή απειλής παραγράφεται μετά από ένα εξάμηνο. Με βάση τη διάταξη του ανωτέρω άρθρου, κατ’ απόκλιση από τις γενικές διατάξεις, κατά τις οποίες το δικαίωμα ακύρωσης ακυρώσιμης δικαιοπραξίας αποσβέννυται μετά την πάροδο διετίας από τη δικαιοπραξία ή από την παρέλευση της πλάνης, απάτης ή απειλής, και, σε κάθε περίπτωση, μετά την πάροδο εικοσαετίας από τη δικαιοπραξία (157 ΑΚ), το δικαίωμα ακύρωσης της αποδοχής της κληρονομιάς, καίτοι κατά τη φύση του διαπλαστικό υποβάλλεται σε εξάμηνη παραγραφή. Ο χρόνος της παραγραφής αρχίζει από την επόμενη ημέρα της αποδοχής, επί δε πλασματικής αποδοχής από την παρέλευση της προθεσμίας αποποίησης. Αν όμως η πλάνη, η απάτη ή απειλή , δημ. σε και μετά την αποδοχή, κατ’ ανάλογη εφαρμογή της διάταξης του άρθρου 157 εδ. β’ και γ’ του ΑΚ, το εξάμηνο αρχίζει από τότε που παρήλθε η κατάσταση αυτή και σε κάθε περίπτωση όταν περάσουν είκοσι χρόνια από την αποδοχή (ΕφΠατρ 48/2022, ΕφΑθ 5384/2021, ΕφΚρητ 44/2021, ΠΠρΠατρ 437/2021, ΠΠρΠατρ 434/2021, ΠΠρΠατρ 433/2021, ΠΠρΡοδ 55/2020, δημ. σε ΤΝΠ – ΝΟΜΟΣ). Έτσι, ο κληρονόμος κατά την άνω διάταξη 1847 παρ. 1 εδ. α’ ΑΚ μπορεί να αποποιηθεί την κληρονομιά μέσα σε προθεσμία τεσσάρων μηνών, που αρχίζει από τότε που έμαθε την επαγωγή και τον λόγο της, εφόσον δε ο νόμος δεν διακρίνει (άρθρα 1847 και 1850 ΑΚ) η ως άνω τετράμηνη προθεσμία αποποίησης τρέχει και κατά προσώπων ανίκανων προς δικαιοπραξία (ΕφΛαρ 115/2020, δημ. σε ΤΝΠ – ΝΟΜΟΣ). Επιπλέον, η αγωγή προς ακύρωση της αποδοχής της κληρονομιάς και η αντίστοιχη ένσταση στρέφεται, σύμφωνα με τη διασταλτική ερμηνεία της διάταξης του άρθρου 155 ΑΚ και κατά του αμέσως έλκοντος έννομο κληρονομικό συμφέρον από την έκπτωση αυτού που ακυρώσιμα – δηλαδή συνέπεια πλάνης – αποδέχθηκε και που στη συνέχεια θα αποποιηθεί, δηλαδή κατ’ εκείνου, στον οποίο θα επαχθεί η κληρονομιά μετά την αποδοχή της αγωγής και την αποποίηση του ενάγοντα στην περί ακύρωσης δίκη, καθώς επίσης και κατά του δανειστή της κληρονομιάς (ΑΠ 572/2016, ΕφΑθ 5384/2021, ΕφΛαρ 115/2020, ΕφΑθ 287/2019, δημ. σε ΤΝΠ – ΝΟΜΟΣ). Εξάλλου, αν έχει χωρήσει πλασματική αποδοχή της κληρονομίας, λόγω της προαναφερθείσας πλάνης, η έναρξη της προθεσμίας αποποίησης προϋποθέτει την ακύρωση της πλασματικής αποδοχής, τελεσίδικα, ώστε η, εν συνεχεία, αποποίηση να επιφέρει τα έννομα αποτελέσματά της [ΑΠ 1496/2023, ΑΠ 572/2016, ΕφΑθ 4445/2023, ΕφΑθ 5384/2021, ΕφΘεσσαλ 107/2021, ΕφΠατρ(Μον) 396/2020, ΕφΛαρ 115/2020, δημ. σε ΤΝΠ – ΝΟΜΟΣ). Αποποίηση που γίνεται, ενώ έχει επέλθει πλασματική αποδοχή λόγω πλάνης, δεν επιφέρει τις έννομες συνέπειές της και δεν ανατρέπει από μόνη της τις συνέπειες της πλασματικές αποδοχής, η ακύρωση της οποίας μόνο με αγωγή ή αντίστοιχη ένσταση της παρ. 2 του άρθρου 1857 ΑΚ μπορεί να γίνει [ΑΠ 572/2016, ΕφΑθ 4445/2023, ΕφΘεσσαλ 107/2021, ΕφΑθ 5384/2021, ΕφΠατρ(Μον) 396τε/2020, ΕφΛαρ 115/2020, ΠΠρΡοδ 3/2024, δημ. σε ΤΝΠ – ΝΟΜΟΣ]. Μετά δε την τελεσιδικία της απόφασης, που ακυρώνει την αποδοχή, ανατρέπονται αυτοδίκαια και αναδρομικά όλες οι έννομες συνέπειές της (άρθρα 180 και 184 ΑΚ, βλ. σχετ. Φλάμπουρα σε Α. Γεωργιάδη, ΣΕΑΚ, τόμο ΙΙ, έκδοση 2013, άρθρο 1857, αριθμός 12, σελ. 1372, ΠΠρΘεσσαλ 14687/2023, δημ. σε ΤΝΠ – ΝΟΜΟΣ) και, έπειτα, ο κληρονόμος πρέπει να προβεί, νομότυπα και εμπρόθεσμα, σε αποποίηση της κληρονομιάς (ΠΠρΘεσσαλ 14687/2023, ΠΠρΗλ 11/2020, ΠΠρΘεσσαλ 17064/2018, ΠΠρΑθ 3606/2017, βλ. σχετ. Φλάμπουρα σε Α. Γεωργιάδη, ΣΕΑΚ, τόμο ΙΙ, έκδοση 2013, άρθρο 1857, αριθμός 12, σελ. 1371-1372…»

Συχνές απορίες για τη διαδικασία αποποίησης κληρονομιάς

Η αποποίηση κληρονομιάς είναι μια νομική διαδικασία που προστατεύει τους κληρονόμους από την αποδοχή χρεών και άλλων ανεπιθύμητων οικονομικών επιβαρύνσεων. Ωστόσο, υπάρχουν συγκεκριμένες προθεσμίες και διαδικασίες που πρέπει να ακολουθηθούν. Παρακάτω απαντάμε σε βασικές ερωτήσεις που αφορούν τη διαδικασία αποποίησης και την ακύρωση πλασματικής αποδοχής κληρονομιάς.